سرور (Server) به دستگاه یا برنامه‌ای گفته می‌شود که منابع و خدمات مختلف را برای دیگر کامپیوترها یا دستگاه‌ها در یک شبکه فراهم می‌کند. در واقع، سرور مسئول ارائه یا مدیریت درخواست‌های کاربران است و به آن‌ها اجازه می‌دهد که از منابع مختلفی مانند فایل‌ها، پایگاه داده‌ها، ایمیل‌ها، و دیگر خدمات استفاده کنند.
انواع سرورها:
سرور فایل (File Server):
این نوع سرور برای ذخیره‌سازی و به اشتراک‌گذاری فایل‌ها در شبکه استفاده می‌شود.
کاربران می‌توانند فایل‌ها را روی سرور بارگذاری کرده و از آن‌ها دانلود کنند.
سرور وب (Web Server):
سرور وب برای میزبانی وب‌سایت‌ها و ارائه صفحات وب به کاربران استفاده می‌شود.
وقتی یک کاربر آدرس وب‌سایت را وارد می‌کند، سرور وب صفحات وب را به‌صورت HTTP یا HTTPS ارسال می‌کند.
سرور پایگاه داده (Database Server):
این نوع سرور وظیفه مدیریت و ذخیره‌سازی داده‌ها در یک پایگاه داده (مانند MySQL، Oracle، SQL Server) را بر عهده دارد.
کاربرانی که به پایگاه داده نیاز دارند، می‌توانند از سرور درخواست داده کنند.
سرور ایمیل (Mail Server):
سرور ایمیل برای ارسال، دریافت و ذخیره‌سازی ایمیل‌ها در شبکه استفاده می‌شود.
این سرور معمولا از پروتکل‌های مختلفی مانند SMTP، IMAP و POP3 پشتیبانی می‌کند.
سرور دامین (Domain Server):
سرور دامین مسئول مدیریت Active Directory در شبکه‌های ویندوزی است.
این سرور مسئول احراز هویت کاربران و دستگاه‌ها و همچنین مدیریت دسترسی به منابع شبکه است.
سرور پروکسی (Proxy Server):
سرور پروکسی درخواست‌های کاربران را به سرور دیگر هدایت می‌کند و می‌تواند برای فیلتر کردن یا کش کردن اطلاعات استفاده شود.
سرور برنامه (Application Server):
این نوع سرور برای اجرای برنامه‌ها و سرویس‌های خاص استفاده می‌شود.
معمولاً در محیط‌هایی که از برنامه‌های بزرگ مانند ERP، CRM یا نرم‌افزارهای تحت وب استفاده می‌شود.
ویژگی‌های اصلی سرور:
در دسترس بودن ۲۴/۷: سرورها معمولاً برای کارکرد مداوم در دسترس هستند و برای اطمینان از اینکه همیشه آنلاین هستند، پشتیبانی‌های فنی و منابع لازم در نظر گرفته می‌شود.
منابع محاسباتی بیشتر: سرورها معمولاً از پردازنده‌ها، حافظه (RAM) و ذخیره‌سازی بیشتری نسبت به کامپیوترهای معمولی برخوردار هستند تا بتوانند حجم بیشتری از داده‌ها و درخواست‌ها را پردازش کنند.
مدیریت دسترسی و امنیت: سرورها معمولاً قابلیت‌هایی مانند آنتی‌ویروس، فایروال و دسترسی کنترل‌شده را برای حفاظت از داده‌ها و منابع شبکه فراهم می‌کنند.
مقیاس‌پذیری: سرورها می‌توانند بسته به نیاز شما گسترش یابند و منابع بیشتری برای پردازش درخواست‌ها فراهم کنند.
عملکرد سرور:
ارسال درخواست‌ها: زمانی که یک کلاینت (مثل کامپیوتر کاربر) از سرور درخواست می‌کند (مثلاً درخواست یک صفحه وب یا دسترسی به فایل)، این درخواست از طریق شبکه به سرور ارسال می‌شود.
پردازش درخواست: سرور درخواست دریافتی را پردازش کرده و طبق آن اطلاعات لازم را از منابع داخلی خود یا سایر سرورها به‌دست می‌آورد.
ارسال پاسخ: سرور پس از پردازش درخواست، پاسخ مناسب را به کلاینت ارسال می‌کند. این پاسخ می‌تواند یک فایل، یک صفحه وب یا داده‌های مورد نیاز باشد.
تفاوت سرور با کامپیوتر شخصی (PC):
عملکرد: سرور برای ارائه خدمات به چندین دستگاه طراحی شده است، در حالی که یک کامپیوتر شخصی معمولاً برای استفاده شخصی و اجرای برنامه‌های خاص به کار می‌رود.
قدرت سخت‌افزاری: سرورها معمولاً از پردازنده‌های قدرتمندتر، حافظه بیشتر و فضای ذخیره‌سازی بالاتر نسبت به کامپیوترهای شخصی برخوردار هستند.
زمان عملکرد: سرورها برای کارکرد ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته طراحی شده‌اند، در حالی که کامپیوترهای شخصی معمولا به صورت موقت و در ساعات خاصی از روز استفاده می‌شوند.
مثال‌هایی از کاربرد سرورها:
در سازمان‌ها: سرور فایل برای ذخیره‌سازی داده‌ها، سرور دامین برای مدیریت احراز هویت کاربران و سرور پایگاه داده برای ذخیره‌سازی اطلاعات مشتریان یا تراکنش‌ها.
در اینترنت: وب‌سایت‌ها توسط سرورهای وب میزبانی می‌شوند، به‌طور مثال، زمانی که شما وارد آدرس یک وب‌سایت در مرورگر خود می‌کنید، درخواست شما به سرور وب ارسال می‌شود تا صفحه مورد نظر را برای شما نمایش دهد.
در شبکه‌های خانگی: در یک خانه، ممکن است از سرور برای اشتراک‌گذاری فایل‌ها، چاپگرها یا مدیریت داده‌ها بین دستگاه‌های مختلف استفاده شود.
نتیجه‌گیری
سرور یک دستگاه یا نرم‌افزار است که خدمات مختلفی مانند ذخیره‌سازی داده‌ها، پردازش درخواست‌ها، مدیریت دسترسی به منابع و … را برای دستگاه‌ها و کاربران در شبکه فراهم می‌کند. سرورها نقش حیاتی در شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت دارند و می‌توانند عملکردهای مختلفی را برای سازمان‌ها و کاربران فراهم کنند.
کلاینت شبکه (Network Client) به دستگاه یا نرم‌افزاری گفته می‌شود که برای درخواست و دریافت خدمات و منابع از یک سرور یا سیستم مرکزی در شبکه طراحی شده است. به عبارت دیگر، کلاینت معمولاً برای مصرف و استفاده از منابع و خدمات موجود در یک شبکه، مانند فایل‌ها، پایگاه‌های داده، وب‌سایت‌ها یا خدمات ایمیل، به سرور متصل می‌شود.
ویژگی‌های کلاینت شبکه:
درخواست خدمات از سرور:
کلاینت‌ها برای انجام هرگونه درخواست مانند دسترسی به فایل‌ها، ارسال ایمیل، دریافت صفحات وب و غیره، از سرور درخواست می‌کنند.
دریافت داده‌ها:
پس از ارسال درخواست، سرور پاسخ مناسب را به کلاینت ارسال می‌کند که شامل داده‌ها یا منابع مورد نظر است.
پردازش اطلاعات:
برخلاف سرور که بیشتر برای پردازش درخواست‌ها و ارائه منابع طراحی شده، کلاینت‌ها معمولاً مسئول پردازش یا استفاده از داده‌ها هستند، نه تولید آن‌ها.
انواع کلاینت‌ها:
کلاینت‌های نرم‌افزاری:
این نوع کلاینت‌ها برنامه‌هایی هستند که در سیستم‌های کاربران نصب شده‌اند و برای برقراری ارتباط با سرور طراحی شده‌اند. مثلاً:
مرورگر وب: کلاینت‌هایی که درخواست‌های HTTP را برای دسترسی به وب‌سایت‌ها از سرور وب ارسال می‌کنند.
نرم‌افزار ایمیل: مانند Outlook یا Thunderbird که برای ارسال و دریافت ایمیل از سرور ایمیل استفاده می‌شود.
نرم‌افزارهای FTP: برای بارگذاری یا دانلود فایل از سرورهای FTP.
نرم‌افزارهای SSH: برای ارتباط با سرورهای لینوکس و اجرای دستورات به‌صورت از راه دور.
کلاینت‌های سخت‌افزاری:
این‌ها دستگاه‌های فیزیکی هستند که به یک سرور یا شبکه متصل می‌شوند و از منابع آن استفاده می‌کنند. مثلاً:
کامپیوترهای شخصی: که به یک شبکه متصل می‌شوند و از منابع مانند فایل‌ها و چاپگرهای شبکه استفاده می‌کنند.
گوشی‌های موبایل: که به شبکه‌های بی‌سیم (Wi-Fi یا داده‌های موبایل) متصل می‌شوند و از سرورهای مختلف استفاده می‌کنند.
دستگاه‌های IoT (اینترنت اشیاء): مانند دوربین‌های امنیتی، حسگرها و سایر دستگاه‌های متصل به شبکه.
کلاینت‌های پایگاه داده:
این‌ها نرم‌افزارهایی هستند که برای ارتباط با سرور پایگاه داده و درخواست داده‌ها طراحی شده‌اند. مثال‌هایی از این نوع کلاینت‌ها می‌تواند نرم‌افزارهایی مانند phpMyAdmin برای MySQL یا pgAdmin برای PostgreSQL باشد.
نحوه عملکرد کلاینت در شبکه
اتصال به سرور:
کلاینت ابتدا باید به سرور متصل شود. این اتصال می‌تواند از طریق شبکه محلی (LAN) یا اینترنت (WAN) برقرار شود.
برای ارتباط، کلاینت از آدرس IP سرور یا نام دامنه سرور استفاده می‌کند.
ارسال درخواست:
پس از اتصال، کلاینت درخواست‌هایی را به سرور ارسال می‌کند. به عنوان مثال:
درخواست برای دسترسی به یک فایل خاص.
درخواست برای بارگذاری یک وب‌سایت.
درخواست برای ارسال یا دریافت ایمیل.
دریافت پاسخ از سرور:
سرور درخواست کلاینت را پردازش کرده و پاسخ مناسب را ارسال می‌کند. پاسخ ممکن است شامل یک فایل، یک صفحه وب یا داده‌های مورد نظر باشد.
پردازش و نمایش اطلاعات:
کلاینت اطلاعات دریافتی را پردازش کرده و برای کاربر نمایش می‌دهد. مثلاً مرورگر وب یک صفحه وب را به‌صورت گرافیکی نمایش می‌دهد یا ایمیل دریافتی را در نرم‌افزار ایمیل نمایش می‌دهد.
مثال‌هایی از کلاینت‌های شبکه:
مرورگر وب (مثل Chrome, Firefox, Safari):
مرورگر وب یک کلاینت شبکه است که درخواست‌های HTTP یا HTTPS را به سرور وب ارسال می‌کند و صفحات وب را به کاربران نمایش می‌دهد.
نرم‌افزار ایمیل (مثل Outlook, Thunderbird):
این نرم‌افزارها به‌عنوان کلاینت‌های ایمیل عمل می‌کنند و برای دریافت، ارسال و مدیریت ایمیل‌ها به سرور ایمیل (مانند سرورهای POP3، IMAP یا SMTP) متصل می‌شوند.
دستگاه‌های موبایل:
گوشی‌های هوشمند که از خدمات مختلف شبکه‌ای مانند اینترنت، پیام‌رسانی و ویدئو کنفرانس استفاده می‌کنند، به‌عنوان کلاینت‌های شبکه عمل می‌کنند.
سیستم‌های نقطه فروش (POS):
سیستم‌های POS در فروشگاه‌ها و رستوران‌ها به‌عنوان کلاینت‌هایی هستند که به سرورهای پردازش تراکنش یا انبارداری متصل می‌شوند.
سیستم‌های رایانه‌ای خانگی و اداری:
رایانه‌های شخصی و لپ‌تاپ‌ها که به شبکه محلی (LAN) متصل هستند و به سرورهای فایل، چاپگر، و دیگر منابع شبکه‌ای دسترسی دارند.
تفاوت بین سرور و کلاینت
وظیفه:
سرور: منابع و خدمات را فراهم می‌کند.
کلاینت: درخواست منابع و خدمات را از سرور می‌کند و آن‌ها را استفاده می‌کند.
دستگاه:
سرورها معمولاً دستگاه‌های قدرتمندتری هستند که از سخت‌افزارهایی با پردازش بالا و ظرفیت ذخیره‌سازی زیاد برخوردارند.
کلاینت‌ها معمولاً دستگاه‌های خانگی و تجاری مانند کامپیوترها، موبایل‌ها و لپ‌تاپ‌ها هستند.
تعداد:
یک سرور می‌تواند به تعداد زیادی کلاینت سرویس بدهد.
هر کلاینت معمولاً به یک یا چند سرور متصل می‌شود تا از منابع استفاده کند.
نتیجه‌گیری
در یک شبکه، کلاینت به دستگاه یا نرم‌افزاری اطلاق می‌شود که به‌طور معمول درخواست‌هایی را از سرور ارسال می‌کند تا از خدمات یا منابع شبکه استفاده کند. به‌طور کلی، کلاینت‌ها نقش مصرف‌کننده منابع و خدمات سرور را دارند، در حالی که سرور منابع را فراهم کرده و به درخواست‌های کلاینت‌ها پاسخ می‌دهد.
راه‌اندازی سرور و کلاینت به‌طور صحیح نیازمند انجام مراحل مشخصی است که به شما این امکان را می‌دهد که ارتباط میان سرور و کلاینت را برقرار کنید و از قابلیت‌ها و منابع مشترک استفاده کنید. در اینجا مراحل پایه‌ای برای راه‌اندازی یک سرور و کلاینت در یک شبکه را توضیح می‌دهیم.
مراحل راه‌اندازی سرور و کلاینت
1. راه‌اندازی سرور
الف. انتخاب نوع سرور
سرور می‌تواند برای اهداف مختلفی راه‌اندازی شود. به‌طور کلی، سرورهای موجود شامل انواع مختلف زیر هستند:
سرور فایل: برای ذخیره‌سازی و به اشتراک‌گذاری فایل‌ها در شبکه.
سرور وب: برای میزبانی وب‌سایت‌ها (مانند Apache, Nginx یا IIS).
سرور پایگاه داده: برای مدیریت پایگاه داده‌ها (مثل MySQL، PostgreSQL، SQL Server).
سرور دامین: برای مدیریت کاربران و منابع شبکه (با استفاده از Active Directory در ویندوز).
سرور ایمیل: برای مدیریت ایمیل‌های شبکه.
ب. نصب سیستم‌عامل سرور
در اولین قدم، باید سیستم‌عامل مناسب برای سرور را نصب کنید. انتخاب سیستم‌عامل بستگی به کاربرد سرور دارد.
ویندوز سرور (Windows Server):
Windows Server 2019 یا 2022 را از دی‌وی‌دی یا USB نصب کنید.
پس از بوت شدن از رسانه نصب، مراحل نصب ویندوز را دنبال کنید (انتخاب زبان، انتخاب نسخه، تنظیم پارتیشن‌ها، و نصب).
لینوکس:
اگر می‌خواهید از لینوکس استفاده کنید (برای مثال Ubuntu Server یا CentOS)، باید دی‌وی‌دی یا USB نصب را وارد کرده و سیستم‌عامل را نصب کنید.
در طی نصب، سیستم‌عامل از شما می‌خواهد که پارتیشن‌ها، نام میزبان (hostname) و تنظیمات شبکه را انجام دهید.
ج. پیکربندی شبکه سرور
برای اتصال سرور به شبکه، باید تنظیمات شبکه را انجام دهید:
برای ویندوز سرور:
وارد Control Panel شوید و به بخش Network and Sharing Center بروید.
روی Ethernet یا Wi-Fi کلیک کنید و Properties را انتخاب کنید.
Internet Protocol Version 4 (TCP/IPv4) را انتخاب کرده و تنظیمات آدرس IP (استاتیک یا DHCP) را انجام دهید.
برای لینوکس:
از دستور ifconfig یا ip برای پیکربندی شبکه استفاده کنید.
در اکثر توزیع‌ها، تنظیمات شبکه در فایل /etc/network/interfaces یا /etc/netplan/ قرار دارد.
د. نصب و پیکربندی سرویس‌ها و نرم‌افزارهای مورد نیاز
بسته به نوع سرور، نرم‌افزارهای مختلف باید نصب شوند:
برای سرور فایل: نصب Samba در لینوکس یا File Sharing در ویندوز.
برای سرور وب: نصب Apache یا Nginx در لینوکس یا IIS در ویندوز.
برای سرور دامین (Active Directory): فعال‌سازی Active Directory Domain Services در ویندوز سرور.
برای سرور پایگاه داده: نصب نرم‌افزارهایی مثل MySQL یا PostgreSQL.
2. راه‌اندازی کلاینت
الف. انتخاب سیستم‌عامل کلاینت
کلاینت می‌تواند از سیستم‌عامل‌های مختلفی استفاده کند. برای مثال، یک کامپیوتر ویندوزی، لینوکس، یا حتی مک می‌تواند به عنوان کلاینت در شبکه عمل کند.
ویندوز:
اگر سیستم‌عامل کلاینت ویندوز باشد، فقط کافی است که ویندوز را نصب کرده و آن را به شبکه متصل کنید.
در Windows 10/11، از طریق Network Settings یا Control Panel می‌توانید تنظیمات شبکه را انجام دهید.
لینوکس:
اگر از Ubuntu یا CentOS استفاده می‌کنید، باید IP استاتیک یا داینامیک را پیکربندی کنید و سپس از دستور ping برای بررسی اتصال به سرور استفاده کنید.
ب. اتصال به شبکه
پس از نصب سیستم‌عامل روی کلاینت، مراحل زیر را انجام دهید:
اتصال به شبکه محلی (LAN) یا Wi-Fi.
اطمینان حاصل کنید که کلاینت و سرور در یک شبکه قرار دارند (همان رنج IP یا DHCP).
تست ارتباط با سرور با استفاده از دستور ping یا Traceroute.
ج. اتصال به سرور و استفاده از منابع آن
بسته به نوع سرور، نحوه اتصال کلاینت به سرور می‌تواند متفاوت باشد:
سرور فایل:
در ویندوز، با استفاده از Map Network Drive می‌توانید به پوشه‌های به اشتراک‌گذاشته شده روی سرور متصل شوید.
در لینوکس، با استفاده از دستور mount یا Samba می‌توانید به منابع به اشتراک‌گذاشته شده متصل شوید.
سرور دامین (Active Directory):
در ویندوز، کلاینت‌ها باید به دامین متصل شوند. برای این کار به مسیر Control Panel > System and Security > System > Change Settings بروید و دامین خود را وارد کنید.
پس از متصل شدن به دامین، کاربران و دسترسی‌های شبکه قابل مدیریت خواهد بود.
سرور وب:
کلاینت‌ها می‌توانند از طریق مرورگر وب به سرور وب متصل شوند (مثلاً به آدرس http://[IP_Servers]).
سرور پایگاه داده:
برای دسترسی به پایگاه داده، کلاینت‌ها باید از نرم‌افزارهای مربوطه (مثلاً MySQL Workbench یا pgAdmin) استفاده کنند و اطلاعات سرور (آدرس IP، نام کاربری، رمز عبور) را وارد کنند.
3. تست و اطمینان از عملکرد صحیح سرور و کلاینت
پس از راه‌اندازی سرور و کلاینت، باید مطمئن شوید که همه چیز به درستی کار می‌کند:
اتصال به سرور:
از پینگ برای بررسی اتصال شبکه استفاده کنید.
در ویندوز، دستور ping [IP_Servers] را در Command Prompt وارد کنید.
در لینوکس، از دستور ping [IP_Servers] یا ping [hostname] استفاده کنید.
دسترسی به منابع سرور:
اگر سرور فایل دارید، بررسی کنید که کلاینت‌ها به درستی به منابع به اشتراک‌گذاشته شده روی سرور دسترسی دارند.
در سرور وب، مطمئن شوید که سایت‌ها به درستی در مرورگر کلاینت بارگذاری می‌شوند.
تست دسترسی به پایگاه داده:
از کلاینت‌ها برای اتصال به پایگاه داده استفاده کنید و از صحت دسترسی و عملیات بر روی دیتابیس مطمئن شوید.
مدیریت از راه دور (در صورت استفاده از iLO یا RDP):
در صورت استفاده از iLO (در سرور HP) یا RDP (در ویندوز)، اطمینان حاصل کنید که دسترسی از راه دور به درستی پیکربندی شده است.
نتیجه‌گیری
راه‌اندازی سرور و کلاینت شامل مراحل متعددی است که به پیکربندی صحیح شبکه، نصب سیستم‌عامل، و تنظیمات مختلف برای به اشتراک‌گذاری منابع و دسترسی به سرور مربوط می‌شود. با انجام مراحل بالا، سرور شما آماده خدمات‌دهی به کلاینت‌ها خواهد بود و می‌توانید از منابع مختلف شبکه استفاده کنید.
